Tworzywa sztuczne są powszechnie wykorzystywane do produkcji wszelkiego rodzaju opakowań stosowanych w przemyśle spożywczym oraz w gospodarstwach domowych. Ich różnorodne właściwości umożliwiają wszechstronne zastosowanie: od wielofunkcyjnych pojemników wielokrotnego użytku do wysoce specjalistycznych opakowań, zabezpieczających i przedłużających przydatność do spożycia produktów w nich przechowywanych.
Producenci proponują coraz to ciekawsze rozwiązania, wychodząc naprzeciw wymaganiom współczesnego klienta. Opakowania z tworzyw sztucznych powinny otwierać się łatwo i być wygodne w użyciu. Przede wszystkim jednak muszą być bezpieczne dla konsumentów i nie mogą powodować negatywnych zmian produktów w nich przechowywanych. Materiały lub wyroby przeznaczone do bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z żywnością muszą być wystarczająco neutralne. Nie mogą uwalniać do żywności substancji i pierwiastków chemicznych w ilościach stanowiących zagrożenie dla zdrowia człowieka, jak również powodować niemożliwe do przyjęcia zmiany w składzie żywności lub pogorszenie jej cech organoleptycznych. Główne wymagania dotyczące materiałów i opakowań przeznaczonych do kontaktu z żywnością zawarte są w następujących rozporządzeniach:
Tworzywa sztuczne produkuje się z monomerów i innych substancji wyjściowych, które w wyniku reakcji chemicznej tworzą strukturę wielkocząsteczkową (polimer). W zależności od rodzaju użytych monomerów, możemy otrzymać ponad 700 rodzajów tworzyw sztucznych, mających zastosowanie praktycznie w każdej gałęzi przemysłu. Do produkcji opakowań przeznaczonych dla branży spożywczej wykorzystuje się głównie tworzywa termoplastyczne, na przykład: polipropylen (PP), polietylen (PE), polistyren (PS) czy politereftalan etylenu (PET). Polimery te mogą stanowić samodzielny surowiec do produkcji opakowań, jak również wchodzić w skład wielomateriałowych (multi-material) i wielowarstwowych (multi-layer) tworzyw, w celu uzyskania optymalnej funkcjonalności i ochrony żywności przy jednoczesnym ograniczeniu odpadów opakowaniowych.
Substancje stosowane w produkcji materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością podlegają następującym ograniczeniom:
W przypadku materiałów i wyrobów, które jeszcze nie weszły w kontakt z żywnością, weryfikację zgodności z limitami migracji specyficznej przeprowadza się z zastosowaniem żywności lub płynów modelowych imitujących żywność. Zgodność z limitami migracji globalnej, bada się wyłącznie z zastosowaniem płynów modelowych. Substancje te, dzielą się na kilka kategorii, w zależności od rodzaju imitowanej żywności:
L.p. | Nazwa płynu | Rodzaj substancji | Zastosowanie |
1 | Płyn modelowy A | Etanol 10% | Żywności, która ma charakter hydrofilowy i która można ekstrahować substancje hydrofilowe. |
2 | Płyn modelowy B | Kwas octowy 3% | Żywności, która ma charakter hydrofilowy, pH < 4,5 i która można ekstrahować substancje hydrofilowe. |
3 | Płyn modelowy C | Etanol 20% | Żywności, która ma charakter hydrofilowy i lipofilny, można ekstrahować substancje hydrofilowe, zawiera nie więcej niż 20% alkoholu. |
4 | Płyn modelowy D1 | Etanol 50% | Żywność, która ma charakter lipofilny i z której można uzyskiwać substancje lipofilne, zawierająca więcej niż 20 % alkoholu i emulsji typu olej w wodzie. |
5 | Płyn modelowy D2 | Olej roślinny | Żywność, która ma charakter lipofilny i z której można uzyskiwać substancje lipofilne, zawierająca warstwę wolnych tłuszczów na powierzchni. |
6 | Płyn modelowy E | Poli(tlenek 2,6-difenylo-p-fenylenu) | Żywność sucha |
Weryfikację zgodności z limitami migracji przeprowadza się w najbardziej skrajnych warunkach pod względem czasu i temperatury przewidywalnych w rzeczywistym stosowaniu. Dlatego niezwykle ważne jest, by przed zastosowaniem nowego materiału do kontaktu z żywnością, producent żywności przekazał dostawcy opakowań zarówno cechy fizykochemiczne swojego wyrobu (pH, zawartość tłuszczu, zawartość alkoholu, itp.), zakładane parametry procesu (czas i temperatura obróbki termicznej, ciśnienie), jak również planowany czas przechowywania żywności w danym opakowaniu.
W trakcie procesu produkcji i stosowania materiałów z tworzyw sztucznych mogą powstawać również produkty reakcji i rozpadu. Ich występowanie nie jest zamierzone, z ang. non-intentionally added substance (NIAS). Jeżeli główne produkty reakcji i rozpadu powstałe w wyniku zamierzonego stosowania substancji są istotne dla oceny ryzyka, należy je wziąć pod uwagę i objąć ograniczeniami dotyczącymi danej substancji.
Dokumentem potwierdzającym, że materiały lub wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością spełniają wyżej wymienione wymagania, jest pisemna deklaracja zgodności. Umożliwia ona identyfikację materiałów, których dotyczy. Informacje, które muszą być zawarte w deklaracji określa załącznik IV rozporządzenia (WE) 10/2011.Dokument odnawia się, jeśli:
Możliwości zastosowania tworzyw sztucznych są praktycznie nieograniczone. Są one materiałem stosowanym w całym łańcuchu logistycznym: od dostawców surowców, przez producentów, dystrybutorów aż do konsumenta finalnego. Tworzywa sztuczne są lżejsze, elastyczne i innowacyjne, przez co ułatwiają tworzenie rozwiązań dostosowanych do najróżniejszych wymagań użytkowych. Należy jednak pamiętać, że najważniejszą cechą wszystkich materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością musi być ich bezpieczeństwo.
autor: Lidia Kucharska - Auditor wiodący ISOQAR